Nội dung
Kịch Noh – một viên ngọc quý trong kho tàng nghệ thuật truyền thống của Nhật Bản, là một loại hình sân khấu độc đáo và tinh tế. Với lịch sử hơn 600 năm, Noh không chỉ là một hình thức giải trí mà còn là một biểu tượng văn hóa sâu sắc, kết hợp nhuần nhuyễn giữa âm nhạc, vũ đạo, thơ ca và diễn xuất.
Bước vào thế giới của Noh, khán giả sẽ được đắm mình trong không gian trang nghiêm, huyền ảo, nơi những câu chuyện cổ xưa được kể lại một cách đầy mê hoặc và gợi nhiều suy tư.
Kịch Noh là gì?
Kịch Noh (能, Nō) là một trong những loại hình nghệ thuật sân khấu truyền thống lâu đời và quan trọng nhất của Nhật Bản. Nó không chỉ đơn thuần là một hình thức giải trí mà còn là một biểu tượng văn hóa sâu sắc, kết tinh tinh hoa của nghệ thuật biểu diễn, âm nhạc, vũ đạo và văn học. Noh được coi là một trong những loại hình sân khấu được bảo tồn nguyên vẹn nhất trên thế giới.
Để hiểu rõ hơn về vị trí của kịch Noh, hãy so sánh nó với các loại hình sân khấu truyền thống khác của Nhật Bản:
– Kịch Kabuki: Kabuki là một loại hình kịch hát múa được yêu thích rộng rãi, nổi tiếng với sự lộng lẫy, màu sắc rực rỡ và những màn trình diễn đầy kịch tính. Kabuki phát triển sau Noh và hướng đến đối tượng khán giả bình dân.
– Kịch Bunraku: Bunraku là nghệ thuật rối truyền thống, nơi những con rối được điều khiển bởi nhiều người biểu diễn và kể những câu chuyện phức tạp. Bunraku cũng có nguồn gốc từ thời Edo và có sự phổ biến riêng.
So với Kabuki và Bunraku, kịch Noh có phần trang trọng, tinh tế và mang tính biểu tượng hơn. Nó tập trung vào việc truyền tải cảm xúc, tâm trạng thông qua những động tác tối giản và âm nhạc u buồn.
Nguồn gốc và lịch sử của kịch Noh
Nguồn gốc của kịch Noh có thể được truy nguyên từ các hình thức biểu diễn dân gian và tôn giáo cổ xưa, bao gồm:
– Sarugaku: Một loại hình giải trí tạp kỹ, bao gồm nhào lộn, tung hứng, và các vở kịch ngắn hài hước.
– Dengaku: Các nghi lễ và biểu diễn liên quan đến nông nghiệp và tôn giáo.
Tuy nhiên, kịch Noh không thực sự định hình cho đến thế kỷ 14, nhờ công lao của 2 cha con nghệ sĩ Kan’ami và Zeami. Họ đã nâng cấp Sarugaku, kết hợp nó với âm nhạc, vũ đạo và văn học tạo ra một loại hình sân khấu mới gọi là “Nohgaku” (能楽).
Sự bảo trợ của giới quý tộc và samurai đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của kịch Noh. Các tướng quân và lãnh chúa phong kiến thường xuyên mời các đoàn Noh đến biểu diễn và tài trợ cho các nghệ sĩ. Điều này giúp Noh trở thành một loại hình nghệ thuật cao cấp và được bảo tồn qua nhiều thế kỷ.
Kịch noh có gì hấp dẫn?
Kịch Noh – một trong những hình thức nghệ thuật sân khấu truyền thống lâu đời nhất của Nhật Bản, mang đến nhiều điều hấp dẫn cho người xem, dù có thể không dễ tiếp cận ngay từ lần đầu.
1/ Vẻ đẹp tinh tế và tượng trưng: Noh không chú trọng vào những màn trình diễn hoành tráng hay những hiệu ứng đặc biệt. Thay vào đó, nó tập trung vào sự tinh tế và tính tượng trưng.
– Mỗi yếu tố, từ động tác của diễn viên đến âm nhạc và mặt nạ, đều mang một ý nghĩa sâu xa.
– Điều này đòi hỏi người xem phải có sự tập trung và suy ngẫm để cảm nhận được vẻ đẹp của Noh.
2/ Sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố nghệ thuật: Noh là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau:
– Âm nhạc (Hayashi): Nhạc cụ truyền thống và tiết tấu đặc trưng tạo nên không khí và nhịp điệu cho vở diễn.
– Vũ đạo (Mai): Các động tác chậm rãi, uyển chuyển và đầy tượng trưng giúp diễn viên thể hiện cảm xúc và hành động của nhân vật.
– Lời thoại (Utai): Ngôn ngữ cổ điển và thơ ca được sử dụng để kể chuyện và truyền tải thông điệp.
– Mặt nạ (Nohmen): Những chiếc mặt nạ tinh xảo giúp diễn viên hóa thân vào các vai diễn khác nhau (thần thánh, ma quỷ, phụ nữ, người già…).
– Trang phục: Trang phục lộng lẫy và cầu kỳ góp phần tạo nên vẻ đẹp thị giác và thể hiện tính cách nhân vật.
3/ Không gian sân khấu trang nghiêm: Sân khấu Noh đơn giản và trang trọng, với cây thông vẽ ở hậu cảnh là một trong những đặc trưng nổi bật. Không gian này giúp tập trung sự chú ý của khán giả vào màn trình diễn.
4/ Những câu chuyện sâu sắc và đa dạng: Các vở kịch Noh thường kể về những câu chuyện truyền thuyết, lịch sử, tôn giáo, hoặc những vấn đề về cuộc sống và tâm linh.
– Các nhân vật trong Noh có thể là thần thánh, ma quỷ, anh hùng, phụ nữ, người già…
– Điều này mang đến sự đa dạng trong nội dung và chủ đề của các vở diễn.
5/ Cảm xúc được gợi mở: Mặc dù Noh có vẻ ngoài tĩnh lặng, nhưng nó có khả năng gợi mở những cảm xúc sâu sắc trong lòng người xem.
– Những nỗi buồn, niềm vui, sự hối hận, tình yêu… được thể hiện một cách tinh tế và đầy ám ảnh.
6/ Di sản văn hóa lâu đời: Noh là một di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO, được bảo tồn và truyền lại qua nhiều thế hệ.
– Việc thưởng thức Noh là một cách để tiếp cận và hiểu rõ hơn về văn hóa và lịch sử Nhật Bản.
Kịch Noh hấp dẫn bởi sự kết hợp giữa vẻ đẹp nghệ thuật, chiều sâu nội dung và giá trị văn hóa. Mặc dù có thể cần một chút thời gian để làm quen, nhưng khi đã hiểu được những yếu tố cơ bản, bạn sẽ khám phá ra sự mê hoặc của loại hình sân khấu độc đáo này.
Các yếu tố cấu thành kịch Noh
Sân khấu Noh
Sân khấu Noh có những đặc điểm riêng biệt, góp phần tạo nên không khí trang nghiêm và tập trung cho buổi biểu diễn.
– Đơn giản: Sân khấu Noh thường rất đơn giản, không có nhiều đạo cụ hoặc trang trí. Điều này nhằm tập trung sự chú ý của khán giả vào diễn viên và màn trình diễn.
– Cây thông vẽ ở hậu cảnh: Một trong những đặc điểm nổi bật của sân khấu Noh là bức tranh vẽ cây thông ở hậu cảnh. Cây thông này tượng trưng cho sự linh thiêng và vĩnh cửu.
– Các phần của sân khấu:
- Butai (舞台): Sân khấu chính, nơi diễn viên biểu diễn.
- Hashigakari (橋掛かり): Cầu thang hẹp dẫn đến sân khấu, nơi diễn viên xuất hiện và rời đi.
- Atoza (後座): Khu vực dành cho dàn nhạc.
- Jiutai-za (地謡座): Khu vực dành cho dàn hợp xướng.
Diễn viên trong kịch Noh
Có 4 loại diễn viên chính trong kịch Noh:
- Shite (仕手): Là nhân vật chính, người dẫn dắt câu chuyện. Shite thường đeo mặt nạ và có vai trò quan trọng nhất trong vở kịch.
- Waki (脇): Là nhân vật phụ, thường đóng vai người chứng kiến hoặc người đối thoại với Shite. Waki không đeo mặt nạ.
- Kyogen (狂言): Là diễn viên đóng vai hài, thường xuất hiện trong các vở kịch ngắn (Kyogen) được diễn xen kẽ giữa các vở Noh.
- Hayashi (囃子): Là các nhạc công, chơi các loại nhạc cụ như sáo (fue) và trống (taiko, kotsuzumi, ōtsuzumi).
Số lượng diễn viên trên sân khấu Noh thường không nhiều tạo nên một không gian tập trung và trang nghiêm.
Mặt nạ Noh (Nohmen)
Mặt nạ là một yếu tố quan trọng trong kịch Noh, có vai trò trong việc:
- Biểu đạt nhân vật: Mặt nạ giúp diễn viên thể hiện tính cách, tuổi tác và cảm xúc của nhân vật.
- Tạo sự huyền bí: Mặt nạ che đi khuôn mặt của diễn viên, tạo nên một cảm giác huyền bí và phi thực.
- Tượng trưng cho thế giới khác: Một số mặt nạ thể hiện các nhân vật không phải người (thần thánh, ma quỷ), tạo nên sự kết nối giữa thế giới thực và thế giới tâm linh.
Các loại mặt nạ Noh rất đa dạng, phân loại theo nhân vật:
- Okina (翁): Mặt nạ dành cho các vai thần thánh.
- Onna-men (女面): Mặt nạ dành cho các vai phụ nữ.
- Kishin (鬼神): Mặt nạ dành cho các vai ma quỷ.
- Rojo (老女): Mặt nạ dành cho các vai người già.
- Ko-omote (小面): Mặt nạ dành cho các vai thiếu nữ.
Nghệ thuật chế tác mặt nạ Noh là một quá trình tỉ mỉ và công phu, đòi hỏi kỹ năng cao và sự am hiểu sâu sắc về nghệ thuật Noh.
Trang phục kịch Noh
Trang phục Noh rất lộng lẫy và cầu kỳ, được thiết kế để:
- Biểu đạt nhân vật: Trang phục giúp khán giả nhận biết được vai trò, địa vị và tính cách của nhân vật.
- Tạo hiệu ứng thị giác: Màu sắc và hoa văn trên trang phục tạo nên một hiệu ứng thị giác mạnh mẽ.
- Tăng thêm vẻ trang nghiêm: Trang phục góp phần tạo nên không khí trang nghiêm và trang trọng của buổi biểu diễn.
Trang phục Noh thường có nhiều lớp, được làm từ các loại vải quý như lụa và brocade. Màu sắc và hoa văn trên trang phục có ý nghĩa tượng trưng, ví dụ:
- Màu đỏ: Thường được sử dụng cho các vai mạnh mẽ, nhiệt huyết.
- Màu xanh: Thường được sử dụng cho các vai thanh lịch, quý phái.
- Hoa văn: Có thể biểu thị địa vị xã hội, mùa, hoặc các yếu tố tự nhiên.
Âm nhạc (Hayashi)
Âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong việc tạo không khí và nhịp điệu cho vở kịch Noh.
– Các loại nhạc cụ:
- Fue (笛): Sáo ngang.
- Taiko (太鼓): Trống lớn.
- Kotsuzumi (小鼓): Trống đeo vai nhỏ.
- Ōtsuzumi (大鼓): Trống đeo hông lớn.
– Vai trò của âm nhạc:
- Tạo không khí: Âm nhạc giúp tạo ra không khí phù hợp với từng cảnh diễn (vui tươi, buồn bã, huyền bí…).
- Điều khiển nhịp điệu: Âm nhạc định hình nhịp điệu của lời thoại và vũ đạo.
- Tăng cường cảm xúc: Âm nhạc giúp truyền tải và khuếch đại cảm xúc của nhân vật.
– Đặc điểm của âm nhạc Noh:
- Tiết tấu chậm: Âm nhạc Noh thường có tiết tấu chậm rãi, tạo cảm giác trang nghiêm và suy tư.
- Âm thanh đặc trưng: Các loại nhạc cụ Noh có âm thanh đặc trưng, tạo nên một phong cách âm nhạc riêng biệt.
Vũ đạo (Mai)
Vũ đạo trong Noh (Mai) không phải là vũ đạo thông thường mà là một hình thức biểu diễn tinh tế và tượng trưng.
– Đặc điểm:
- Tối giản: Các động tác thường tối giản, kiềm chế và tượng trưng cho những hành động hoặc cảm xúc.
- Chậm rãi: Vũ đạo Noh thường được thực hiện với tốc độ chậm rãi, tạo cảm giác trang nghiêm và suy tư.
- Tượng trưng: Mỗi động tác đều có ý nghĩa tượng trưng, ví dụ:
- Suritsuki (摺り足): Bước đi trượt, thể hiện sự di chuyển nhẹ nhàng.
- Yubi-sashi (指差し): Chỉ tay, thể hiện sự chú ý hoặc nhấn mạnh.
- Kiềm chế: Diễn viên Noh thường kiềm chế cảm xúc, thể hiện chúng một cách tinh tế và gián tiếp.
- Sự kết hợp giữa vũ đạo và âm nhạc: Vũ đạo và âm nhạc trong Noh kết hợp chặt chẽ với nhau, tạo nên một tổng thể hài hòa và đầy ý nghĩa.
Lời thoại (Utai)
Lời thoại trong Noh (Utai) không chỉ là lời nói mà còn là một hình thức thơ ca và âm nhạc.
– Ngôn ngữ:
- Cổ điển: Lời thoại Noh thường sử dụng ngôn ngữ cổ điển, giàu hình ảnh và ẩn dụ.
- Thơ ca: Nhiều vở kịch Noh được viết theo thể thơ, tạo nên một vẻ đẹp văn học.
– Cách diễn đạt:
- Nhịp điệu: Lời thoại được diễn đạt theo nhịp điệu và tiết tấu, tạo nên một hiệu ứng âm nhạc.
- Cao độ: Diễn viên Noh sử dụng cao độ và âm lượng giọng nói để truyền tải cảm xúc.
– Vai trò:
- Kể chuyện: Lời thoại giúp kể lại câu chuyện và cung cấp thông tin cho khán giả.
- Truyền tải cảm xúc: Lời thoại giúp diễn viên truyền tải cảm xúc của nhân vật.
Các loại kịch Noh và chủ đề
Các vở kịch Noh truyền thống được phân loại thành 5 thể loại (Goben), dựa trên nhân vật chính (Shite) và chủ đề:
1/ Kịch Thần (Kami/Waki Noh):
– Nhân vật chính: Thần thánh.
– Chủ đề: Ca ngợi các vị thần và cầu chúc may mắn.
– Ví dụ: Takasago, Yoroboshi.
2/ Kịch Chiến (Shura Noh):
– Nhân vật chính: Chiến binh.
– Chủ đề: Kể về những trận chiến và số phận của các chiến binh.
– Ví dụ: Tadanori, Yashima.
3/ Kịch Tóc (Kazura Noh):
– Nhân vật chính: Phụ nữ.
– Chủ đề: Thường là những câu chuyện tình yêu, mất mát hoặc những nỗi đau của phụ nữ.
– Ví dụ: Yuya, Obasute.
4/ Kịch Cuồng (Kyojo Noh):
– Nhân vật chính: Người điên hoặc người có tâm trạng bất ổn.
– Chủ đề: Thường là những câu chuyện về sự đau khổ, ám ảnh hoặc những cảm xúc mãnh liệt.
– Ví dụ: Dojoji, Aoi no Ue.
5/ Kịch Kết (Kiri Noh):
– Nhân vật chính: Ma quỷ hoặc các sinh vật siêu nhiên.
– Chủ đề: Thường là những câu chuyện về chiến thắng của cái thiện trước cái ác.
– Ví dụ: Momijigari, Ataka.
Kịch Noh khai thác nhiều chủ đề sâu sắc và phổ quát, phản ánh những khía cạnh khác nhau của cuộc sống và tâm hồn con người:
– Truyền thuyết và lịch sử: Nhiều vở kịch Noh dựa trên các câu chuyện truyền thuyết, thần thoại hoặc các sự kiện lịch sử của Nhật Bản.
– Thần linh và ma quỷ: Các vị thần, ma quỷ và các sinh vật siêu nhiên khác thường xuyên xuất hiện trong kịch Noh, tạo nên một không gian huyền bí và linh thiêng.
– Tình yêu và mất mát: Tình yêu, sự chia ly, nỗi đau và sự mất mát là những chủ đề phổ biến trong kịch Noh, đặc biệt là trong thể loại Kịch Tóc.
– Cuộc sống và cái chết: Kịch Noh thường đề cập đến những câu hỏi về ý nghĩa cuộc sống, sự vô thường của vạn vật và mối quan hệ giữa người sống và người chết.
Kịch Noh ngày nay trong văn hóa Nhật Bản
Kịch Noh được coi là một di sản văn hóa phi vật thể quan trọng của Nhật Bản. Chính phủ và các tổ chức văn hóa tích cực bảo tồn và phát triển Noh thông qua nhiều biện pháp:
– Đào tạo nghệ sĩ: Các trường học và trung tâm đào tạo chuyên nghiệp đào tạo các nghệ sĩ Noh trẻ tuổi.
– Tổ chức biểu diễn: Các nhà hát Noh trên khắp Nhật Bản thường xuyên tổ chức các buổi biểu diễn.
– Nghiên cứu và xuất bản: Các học giả và nhà nghiên cứu nghiên cứu về lịch sử, lý thuyết và thực hành Noh, và xuất bản các tài liệu quan trọng.
– Quảng bá quốc tế: Kịch Noh được giới thiệu và quảng bá ở nhiều quốc gia trên thế giới.
Tuy nhiên, Noh cũng đối mặt với những thách thức trong thời đại hiện đại như: Khán giả giảm, ngôn ngữ cổ điển và hình thức biểu diễn tượng trưng của Noh có thể khó tiếp cận đối với khán giả đương đại. Để thu hút khán giả trẻ, các nghệ sĩ và nhà sản xuất Noh đang thử nghiệm các hình thức biểu diễn mới:
– Noh đương đại: Kết hợp các yếu tố của Noh với các loại hình nghệ thuật hiện đại.
– Biểu diễn Noh bằng tiếng Anh: Để tiếp cận khán giả quốc tế.
– Sử dụng công nghệ: Sử dụng công nghệ để tạo ra các hiệu ứng hình ảnh và âm thanh mới.
Thưởng thức kịch Noh ở đâu?
Thưởng thức kịch Noh đòi hỏi sự kiên nhẫn và cởi mở. Dưới đây là một vài điều cần lưu ý:
– Tính tượng trưng: Noh là một loại hình nghệ thuật tượng trưng, vì vậy bạn cần chú ý đến ý nghĩa ẩn sau các động tác, mặt nạ và trang phục.
– Tốc độ chậm: Các vở kịch Noh thường diễn ra với tốc độ chậm rãi, tạo cơ hội cho khán giả suy ngẫm.
– Ngôn ngữ: Ngôn ngữ cổ điển được sử dụng trong Noh có thể khó hiểu, vì vậy bạn có thể cần đọc trước tóm tắt hoặc xem phụ đề.
Các nhà hát Noh ở Nhật Bản:
– Nhà hát Noh Quốc gia (Tokyo): Một trong những nhà hát Noh quan trọng nhất.
– Nhà hát Noh Kanze (Tokyo): Nhà hát của trường phái Kanze, một trong những trường phái Noh lớn.
– Nhà hát Noh Kyoto Kanze Kaikan (Kyoto): Nhà hát Noh ở Kyoto.
Kịch Noh là một loại hình nghệ thuật sân khấu độc đáo và sâu sắc, phản ánh tinh thần và thẩm mỹ của văn hóa Nhật Bản. Mặc dù có thể khó tiếp cận đối với người mới bắt đầu, nhưng nếu bạn dành thời gian và sự kiên nhẫn, bạn sẽ được đền đáp bằng một trải nghiệm nghệ thuật đầy mê hoặc và đáng nhớ.
Nippon Travel - Đơn vị tổ chức Tour du lịch Nhật Bản trọn gói - Bán vé máy bay giá rẻ - Dịch vụ xin visa du lịch Nhật Bản Nhanh - Tỷ lệ đậu 98%. Nếu quý khách có nhu cầu: Mua bảo hiểm du lịch, Sim du lịch thì hay liên hệ ngay tới Nippon Travel. CÔNG TY TNHH TM, DU LỊCH NIPPON
🏘 SB01 SP.01-37 Vinhomes Ocean Park, Gia Lâm, Hà Nội
☎ 039.699.8888
🌏 https://nippontravel.vn